Istniejący w obecnym kształcie Instytut Sztuk Pięknych doświadczył w swojej historii wielu zmian i przekształceń. Początku Instytutu można upatrywać w roku 1989, kiedy profesor Adolf Gwozdek, wykładowca Policealnego Studium Nauczycielskiego Wychowania Plastycznego
w Olsztynie, powziął ideę utworzenia w Wyższej Szkole Pedagogicznej studiów plastycznych o profilu pedagogicznym. Na Wydziale Pedagogicznym WSP działała wówczas powołana w 1984 roku Samodzielna Pracownia Artystyczno-Techniczna, która w sześć lat później, za sprawą starań profesora Gwozdka, stała się zalążkiem powstania nowej jednostki – Zakładu Wychowania Plastycznego. W tym samym roku uruchomione zostały trzyletnie studia licencjackie Wychowania Plastycznego, a kandydaci na studia wywodzili się w przeważającej mierze ze słuchaczy Policealnego Studium Nauczycielskiego. Dalsze przekształcenia związane ze zmianami organizacyjnymi, funkcjonowaniem w ramach uczelni oraz prowadzeniem toku studiów przebiegały następująco:

• W 1994 roku została powołana Katedra Wychowania Plastycznego
  na Wydziale Pedagogicznym. W skład Katedry wszedł Zakład Malarstwa, Zakład Grafiki oraz Zakład Projektowania Graficznego. Zostały także uruchomione pięcioletnie studia magisterskie oraz dwuletnie studia magisterskie uzupełniające.
• W 1996 roku został utworzony Wydział Wychowania Artystycznego, Katedra została przekształcona w Instytut Wychowania Plastycznego.
• W latach 1997-2008 edukacja na pięcioletnich studiach magisterskich prowadzona była także w trybie niestacjonarnym. W tym samym roku utworzone zostały studia podyplomowe, w ramach których po przekształceniach, oferowano edukację na dwóch kierunkach: Technika
  z elementami plastyki w zreformowanej szkole oraz Edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych. Proces dydaktyczny na studiach podyplomowych zakończono w 2019 roku.
• W 1999 roku Instytut Wychowania Plastycznego został włączony do Wydziału Pedagogiki i Wychowania Artystycznego na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Uruchomione zostały dwuletnie studia magisterskie niestacjonarne.
• W 2000 roku Instytut Wychowania Plastycznego został przemianowany na Instytut Sztuk Pięknych.
• W 2001 roku Instytut przekształcono w Katedrę Sztuk Pięknych,
  a w miejsce kierunku Wychowanie plastyczne powołano kierunek Edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych.
• W 2008 roku Katedra Sztuk Pięknych została z powrotem przekształcona w Instytut Sztuk Pięknych.
• 1 stycznia 2009 roku Instytut Sztuk Pięknych wszedł w skład nowo utworzonego Wydziału Sztuki.

Funkcję dyrektora Jednostki pełnili:

• prof. zw. Józef Słobosz (01.09.1990-30.11.1990)
• prof. zw. Janusz Kaczmarski (01.10.1991-30.11.1992)
• dr hab. Adolf Gwozdek, prof. uczelni (01.12.1992-31.08.1993), (01.09.1993-31.08.1994), (01.11.1996-31.10.1999)

• prof. Adolf Szczepiński   (01.11.1994-31.08.1996)
• dr hab. Stanisław Trzeszczkowski, prof. UWM (01.01.2000-31.08.2001)
• dr hab. Piotr Obarek, prof. UWM (01.09.2001-31.12.2009)
• dr hab. Zygmunt Droński, prof. UWM (01.01.2010-20.02.2016)

Obecnie od 01.03.2016 r. jednostką kieruje dr hab. Violetta Kulikowska - Parkasiewicz, prof. UWM.

         Od początku istnienia Instytutu artyści z nim związani włączali się aktywnie zarówno w proces dydaktyczny uczelni, jak i życie kulturalne regionu. Pierwsze dwadzieścia lat działalności Instytutu zapisało się na kartach historii wieloma ważnymi wydarzeniami. W 1993 roku został zorganizowany międzynarodowy plener, w którym wzięli udział artyści z Francji i Wielkiej Brytanii. Część powstałych wówczas prac stanowi do dziś własność Instytutu. Kolejnym znaczącym wydarzeniem była wystawa Katedry Wychowania Plastycznego w Peoria na Uniwersytecie Bradleya w stanie Illinois w USA
w 1996 roku. Na wystawie zaprezentowano 32 prace. Katedrę reprezentowali artyśc i- wykładowcy: Maja Baranowska, Wiesław Bieńkuński, Małgorzata Chomicz, Adolf Gwozdek, Bogusława Makiewicz, Izabella Janiszewska - Obarek, Piotr Obarek. Rok wcześniej gościliśmy delegację artystów
i wykładowców z zaprzyjaźnionego Uniwersytetu. Podczas spotkania mieliśmy okazję wymienić doświadczenia w zakresie metodologii i systemu kształcenia,
a także podziwiać twórczość naszych amerykańskich partnerów zaprezentowaną na wystawie Amerykańska Sztuka Współczesna – 25th Bradley w olsztyńskim BWA.

Kolejnym etapem współpracy była wizyta profesora Adolfa Gwozdka jako profesora wizytującego na Uniwersytecie Bradleya. We wrześniu 1997 roku artyści związani z Katedrą wyjechali do partnerskiego miasta Halmstadt
w Szwecji, prezentując wystawę uświetniającą obchody Dni Olsztyna. Oprócz wystawy, na rynku miasta odbyła się akcja zbiorowego malowania, przygotowana przez profesora Eugeniusza Małkowskiego, w której obok mieszkańców brała udział także Gubernator. Wystąpienie polskich artystów odbiło się szerokim echem w lokalnych mediach i prasie. W roku 2008
z inicjatywy profesor Małgorzaty Chomicz artyści związani z Instytutem Sztuk Pięknych prezentowali swoje prace na wystawie Segni nell'arte w Centro Espositivo Rocca Paolina w Perugii. Ponadto Katedra utrzymywała kontakty
z Instytutem Pedagogicznym w Kaposvar na Węgrzech i z Uniwersytetem
w Kolonii w Niemczech.

         Na terenie Olsztyna znakomicie rozwijała się współpraca z takimi ośrodkami kultury, jak Biuro Wystaw Artystycznych, Muzeum Warmii i Mazur, Miejski Ośrodek Kultury, Centrum Francusko-Polskie, Wojewódzka Biblioteka Publiczna oraz Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Olsztynie. Współpraca ta zaowocowała wieloma ciekawymi wystawami i prezentacjami artystycznymi zarówno nauczycieli, jak i studentów. Szczególnie należy wymienić wystawy szeroko prezentujące dorobek twórczy Instytutu m.in.: Sztuka i Edukacja w Galerii BWA w 2000 roku; Twórczość artystów wykładowców Katedry Sztuk Pięknych UWM w Olsztynie w Galerii BWA
w 2004 roku; Barwy Grunwaldu w Galerii Wojewódzkiej Publicznej Biblioteki w 2010 roku; Inspiracje, malarstwo na jedwabiu wGalerii Zamek w  Reszlu
w 2010 roku; Gesty Znaki Symbole w  Galerii BWA w 2010 roku. Poza regionem artyści Instytutu prezentowali swoje prace na wystawie Ex Catedra
w Galerii Lufcik w Warszawie w 2001 roku.

         Ważnym elementem działalności Instytutu w latach dziewięćdziesiątych stały się wspólne akcje malowania z udziałem studentów, prowadzone przez profesora Eugeniusza Geno Małkowskiego. Odbywały się one w Olsztynie, Warszawie, Paryżu, ciesząc się zawsze dużym zainteresowaniem i wywołując nierzadko żywiołowe reakcję obserwatorów. Z czasem do wspólnych akcji malowania dołączyły prowadzone również przez profesora Eugeniusza Małkowskiego dwudziestoczterogodzinne maratony malarskie, odbywające się początkowo w Galerii Instytutu Sztuk Pięknych przy ul. Głowackiego,
a następnie także na terenie miasta.        

W latach 2003-2004  miała miejsce wymiana studencka między Katedrą Sztuk Pięknych, a Szkołą Sztuk Pięknych w Offenburgu w Niemczech.
W trakcie realizacji projektu Offenburg – Olsztyn studenci polscy malowali niemieckie pejzaże, a goście z Offenburga widoki Olsztyna. Z ramienia Katedry projektem kierowali dr Izabella Janiszewska-Obarek oraz profesor Piotr Obarek, a ze strony niemieckiej artysta plastyk Günter Kochan.

         Doniosłą inicjatywą, która narodziła się w łonie Instytutu, promującą świadomość proekologiczną był Międzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów
i Fotografii o Tematyce Ekologicznej „VIDEKO”. Impreza skupiała młodzież
ze wszystkich ważnych uczelni artystycznych w kraju. Wystawom pokonkursowym towarzyszyły spotkania autorskie, wykłady i dyskusje. Konkurs odbywał się od 1997 do 2006 roku. Pomysłodawcą i inicjatorem wydarzenia był profesor Adolf Gwozdek, a kuratorem profesor Piotr Obarek.

         Należy podkreślić, że w Instytucie Sztuk Pięknych wykładali wybitni artyści o ukształtowanej i niekwestionowanej pozycji w sztuce na arenie ogólnopolskiej: Kiejstut Bereźnicki, Wojciech Sadley, Janusz Kaczmarski, Witosław Czerwonka, Mariusz Kulpa, Józef Słobosz, Teresa Plata - Nowińska, Stanisław Trzeszczkowski, Stanisław Andrzejewski, Adolf Szczepiński. Rozwój Instytutu na przestrzeni minionych lat wiąże się także z zatrudnianiem młodej kadry naukowej, wywodzącej się z różnych środowisk artystycznych kraju, ale także, co jest niezwykle istotne, spośród absolwentów Instytutu. Młodzi wykładowcy swoją pracą twórczą, dydaktyczną, a także organizacyjną
i popularyzatorską, jak na przykład opieka artystyczna nad haloGalerią
w Miejskim Ośrodku Kultury sprawowana przez dr Antoniego Grzybka, czy działalność grupy artystycznej EXAEQUO założonej przez profesor Wiolettę Jaskólską i profesor Renatę Zimnicką - Prabucką, wnieśli ogromny wkład
w dorobek Instytutu.

Efektem wspólnej pracy w szeroko rozumianym obszarze sztuki było przyznanie Instytutowi Sztuk Pięknych Nagrody Prezydenta Miasta im. Hieronima Skurpskiego za osiągnięcia w dziedzinie sztuk plastycznych w 2010 roku. Nagroda ta, przyznawana za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki, po raz pierwszy w swojej historii uhonorowała instytucję i stanowiła uznanie dla zbiorowego wysiłku oraz wspólnej pracy całego zespołu, stanowiła też podsumowanie i zamknięcie dwudziestoletniego okresu istnienia Instytutu Sztuk Pięknych.